Crkva Bogorodica Ljeviška

[jelajelena]

Bogorodica Ljeviška je crkva u Prizrenu, zadužbina kralja Milutina. Crkva je podignuta 1306-1307 na ostacima katedrale iz XI veka, koja je takođe osnovana na mestu starije, ranohrišćanske crkve. Crkva je istorijsko sedište episkopa prizrenskog Srpske pravoslavne crkve.

Prvobitna građevina iz XI veka bila je trobrodna bazilika. Imala je tri apside na istoku i pripratu na zapadu, ispred koje se nalazio trem. Preuređenjem u XIV veku glavni brod je pretvoren u petokupolnu celinu, a bočni brodovi su prevoreni u ambulatorijum. Ovo je ideja koja je u vizantijskoj arhitekturi već viđena u crkvi Solunskih apostola: osnova je u vidu upisanog krsta sa pet kupola, a oko njega je sa tri strane široki brod. Umesto trema, sagrađen je dvospratni egzonarteks (spoljna priprata) sa zvonikom. Od stare crkve preuzeti su bočni zidovi. Središnja kupola leži na četiri stuba, dok su male kupole postavljene dijagonalno. Crkva je sagrađena naizmeničnim redovima cigle i krečnjaka. Spoljni izgled je oživljen dvostrukim i trostrukim prozorima i nišama. Obnovom crkve su upravljali majstori Nikola (arhitektura) i Astrapa (živopis). O tome se zna po natpisu u spoljnoj priprati.

Najstarije sačuvane freske u crkvi potiču iz treće decenije XIII veka. To su prikazi svadbe u Kani, izlečenje slepca i Bogorodica sa Hristom čuvarem. Preostale freske su delo majstora Mihaila Astrape i njegovih pomoćnika, naslikane između 1307. i 1313. godine. Među njima su ciklusi velikih praznika, Hristovih muka, čuda i parabola, kao i portreti svetaca i srpskih istorijskih ličnosti (Stefan Nemanja, Sveti Sava, kralj Milutin).

Za vreme turske vlasti, u XVIII veku, freske su izubijane čekićem, pokrivene slojem maltera i prekrečene, kada je crkva pretvorena u džamiju. Freske su ponovo otkrivene 1950-1952. Radovi na njihovoj restauraciji trajali su do 1976. godine.

Od dolaska NATO snaga na Kosovo i Metohiju 1999, crkva je pod zaštitom nemačkih vojnika. I pored toga, crkva je zapaljena 17. marta 2004 od strane albanskih vandala.

Dana 13. jula 2006. crkva Bogorodice Ljeviške je stavljena na UNESKO-vu listu svetske kulturne baštine, kao deo ansambla srednjevekovnih spomenika na Kosovu. Za ovu grupu spomenika se smatra da su ugroženi.