Manastir Gradac

[jelajelena]

Manastir Gradac leži na uzdignutoj zaravni iznad Gradačke reke, na obodu šumovitih padina Golije. Udaljen je 21 km severozapadno od Raške i 12,5 km zapadno od Brvenika i Ibarskog puta. Tačna godina gradnje manastira nije poznata. Smatra se da je završen u poslednjoj četvrtini XIII veka. Zadužbina je Jelene Anžujske. Građen je u stiluraške škole

Manastir je za vreme turske vladavine uglavnom bio bez monaha a zatim i bez krovnog pokrivača na crkvi koji je odnet. Godine 1910. je postavljen zaštitni krov na manastirsku crkvu, tokom 1963—1975. izvršena je potpuna rekonstrukcija glavne crkve, unutrašnjost hrama je bila u velikoj meri sačuvana. Od 1982. je počela izgradnja konaka i manastir je ponovo oživeo, tadašnji iguman bio je shijarhimandrit Julijan Knežević (1918—2001). Manastir je ženski, sadašnja igumanija je Efimija a duhovnik monaškog sestrinstva otac Vitalije.

Za saobraćajni položaj manastira od prvenstvenog značaja je Ibarska magistrala, odnosno put Beograd—Kraljevo—Raška—Kosovska Mitrovica—Priština—Skoplje, od koga se kod Brvenika odvaja asfaltni put i vodi uz dolinu reke Brvenice do sela i manastira Gradac, u dužini od oko 12,5 km. Ibarska magistrala je veoma značajna za ovaj deo Srbije. Ona povezuje severne, ekonomski razvijenije, delove Srbije sa jugom. Od nje se kod Raške odvaja put koji ide preko Novog Pazara i kod Ribarića se vezuje za kopneni deo Jadranske magistrale. Kod Biljanovca se od Ibarske magistrale odvaja regionalni put koji, preko Jošaničke Banje, jednim svojim krakom vodi za Kopaonik (Suvo Rudište), a drugim za Aleksandrovac i Kruševac.

Pored manastira prolazi regionalni put Brvenik—Biser Voda. Ovaj put prema zapadu vodi ka Ivanjici, dok se u Kruševici odvaja pravac prema Rudnu i Studenici. Selo Gradac je, takođe, lokalnim putevima dobro povezano sa susednim selima.

Položaj manastira Gradac u odnosu na međunarodni put E-75 je nešto nepovoljniji. Od njega je manastir, preko Batočine, udaljen oko 165 km. Za saobraćajni položaj manastira od značaja je i železnička pruga Beograd-Kraljevo-Raška-Priština. Železnička stanica postoji u naselju Brvenik i udaljena je od manastira oko 14 km.

Od međunarodnog aerodroma u Surčinu manastir je udaljen oko 260 km, a od aerodroma u Nišu oko 160 km.

Crkva je jednobrodna građevina sa kupolom sa fasadama dekorisanim u romaničkom duhu. Osobenost spoljašnje dekoracije cine gotički prelomljeni luci kao i 4 kontrafore uz oltarski deo, koje u Gradcu imaju samo dekorativnu ulogu. Slikarstvo predstavlja nastavak monumentalnog stila Sopoćana dok je raspored scena rađen po uzoru na živopis Studenice.

Manastir Gradac je spomenik od izuzetne važnosti jer nam oslikava kulturu i umetnička shvatanja vremena u kome je nastao, afinitete i ukus njenog ktitora i potvrđuje lepotu raškog arhitektonskog stila kao spoja Vizantije i Zapada.